Daniel Mitsui "Odnalezienie i Podwyższenie" (8): Początki sztuki gotyckiej

Ósma część wykładu, który Daniel Mitsui, artysta grafik, wygłosił 14 września 2015 roku z okazji otwarcia wystawy swoich prac na Franciszkańskim Uniwersytecie Steubenville.

_____

Witraże z kościoła opactwa St. Denis

Metafora ciała autorstwa św. Wincentego mówi o tym, że prawdziwy rozwój zależy od jego integralności, a nie od czasu, jaki zajmie. W najwspanialszych epokach sztuki chrześcijańskiej tradycja wzrastała i rozwijała się z zadziwiającą szybkością. Epokę rozkwitu, jaki nastąpił po odnalezieniu Krzyża Świętego, uważa się za okres niemowlęcy sztuki chrześcijańskiej; epokę wczesnego gotyku – za jego dorosłość.

I znowu, relikwie Męki naszego Pana stanowiły katalizator zdarzeń. Coroczne uroczystości odpustowe ku czci relikwii znajdujących się w opactwie St. Denis niedaleko Paryża stały się w roku 1137 już tak popularne, że opat Suger zanotował:

„Stłoczona ciżba dawała tak duży opór tym, którzy starali się oddać cześć świętym relikwiom – Gwoździowi i Koronie Pana – i ucałować je, że nikt spośród niezliczonych tysięcy ludzi nie mógł nawet ruszyć stopą z powodu zagęszczenia; z powodu tłumu nie można było zrobić nic poza staniem jak marmurowy posąg, pozostawaniem w odrętwieniu lub w ostateczności krzyczeniem […] Co więcej, bracia, którzy ukazywali przybywającym znaki Męki Pańskiej, dawali się ponieść gniewowi i wielokrotnie, nie mając gdzie się zwrócić, uciekali z relikwiami przez okna”.

Opat Suger postanowił powiększyć i zasadniczo przebudować kościół opactwa; jego artystyczny i architektoniczny projekt okazał się epokowy. To tutaj po raz pierwszy sklepienia krzyżowo-żebrowe, ostre łuki i wiszące przypory połączono w nowym rodzaju architektury, ramie, na której rozwijały się i rozkwitały sztuki monumentalnej rzeźby i witraży. W oknach opackiego kościoła teologia światła wyłożona przez zwanego Dionizusem autora Niebiańskiej hierarchii zyskała widzialną formę.

Argument przeciwko artystycznemu przepychowi autorstwa Bernarda z Clairvaux został spektakularnie odparty w dziełach takich jak wspaniały krucyfiks z St. Denis: wysoki na ponad 30 stóp, stał w nowym kościele opactwa; jego podstawę ozdobiono figurami czterech Ewangelistów, podporę – emaliowanymi tablicami ilustrującymi wydarzenia z życia Jezusa Chrystusa oraz ich zapowiedzi w Starym Testamencie, krzyż – kaboszonami z kamieni szlachetnych i dużymi perłami, jego korpus zaś – złotem.

Taka właśnie sztuka zaczęła inspirować wielkie katedry w Sens, Chartres, Laon, Paryżu, Bourges, Reims i Amiens. Rozprzestrzeniła się poza Francję, na całą katolicką Europę. Sztuka ta w swoim sposobie traktowania wszechświata oraz dokładności upodabnia się do scholastycznej teologii. Gotycka katedra to summa iconographica – kodyfikacja i doskonałość starożytnej tradycji.

W XIII wieku powstały najwspanialsze okazy gotyckiej architektury, rzeźby i witrażu. Ponieważ specjalizuję się w małych, dwuwymiarowych dziełach sztuki, częściej spoglądam na kolejne dwa stulecia, w których swój kulminacyjny punkt osiągnęła sztuka iluminacji manuskryptów, malarstwa tablicowego, gobelinów i grafiki. Właśnie w tych późniejszych przykładach gotyku najczęściej szukam inspiracji.

***

Cytowane dzieła:

Suger of St. Denis, On the Abbey Church of St. Denis and its Art Treasures, translated by Erwin Panofsky, (Princeton University Press, 1979).

Tłum. XBP & Łukasz Makowski